In de jaren 30 van de vorige eeuw was een wandel- of kampuitrusting niet compleet zonder een verbanddoos of kampapotheek. In elke rugzak, hoe klein en hoe volgepakt ook, hoorde een klein verbanddoosje te zitten die gemakkelijk ter hand te nemen was. In de diverse boeken van voor en vlak na de oorlog lees ik daar ook over dat het heel gebruikelijk was. Even een kleine passage uit het boek ‘Klaar voor het kamp’ van de ANWB:

De zakapotheek behoort volkomen mee te leven met elk kamp en elken tocht. Het materiaal moet versch en bruikbaar blijven en de voorraad moet steeds paraat zijn. Natuurlijk stelt de aard van den tocht ook hier weer zijn eischen. Wie zich op een grooten tocht voorbereidt of een lang kamp, doet daarom wel goed om ook aan dit onderwerp zijn volle aandacht te schenken. Dan zal men bemerken, dat men zich den eenen keer extra moet wapenen tegen muskieten, een andermaal tegen zonnebrand of doorloopen. Dat bekijke men natuurlijk zelf.
Hoewel het natuurlijk voorzichtig is, een behoorlijk uitgeruste verbanddoos mee te nemen, is het toch voor een gewoon kamp ook weer niet noodig om een zware kist met materiaal mee te torsen, die voldoende zou zijn voor een dokter op weg naar een treinramp! Bovendien kan het nooit goed zijn om materiaal mee te nemen, dat men zelf niet weet te gebruiken! Laten we zeker op dit gebied niet geleerd doen, maar de zaak eenvoudig houden.

EERSTE HULP-CURSUS

Het volgen van een Eerste Hulp-cursus is een verstandig begin voor een serieus kampeerder, voor een kampleider is het natuurlijk een ‘conditio sine qua non’.
Als ge het niet reeds wist, zal men u daar wel leeren, dat een eerste helper geen arts is, maar een ‘eerste’ helper! En de beste eerste hulp bestaat heel dikwijls hierin, dat men zoo snel mogelijk een geneesheer waarschuwt en maatregelen treft, zoodat de patiënt niet van kwaad tot erger vervalt. Naar de ervaring leerde kan men dat in de meeste gevallen met zijn gezonde verstand klaar spelen en in de overige gevallen komen daar dan de spullen uit onze kampapotheek aan te pas. Met dat voor oogen kan de verbanddoos klein, maar practisch, gehouden worden.

In de jaren 30 werden de kleine handzame verbanddozen meestal zelf gemaakt of samengesteld uit een sigarenblikje, of iets dergelijks. Het volgende hierover staat in het boek “Op Hike” van Francis Morgan, wat in het begin van de jaren 30 was uitgegeven:

Verbanddoosje: – Het is altijd handig zoo’n doosje bij je te hebben, maar koop het niet kant en klaar. Die zijn altijd grooter dan noodig is, en er zit veel in wat je haast nooit gebruikt. Maak het dus zelf, van een handig formaat, en met alles er in wat je noodig denkt te hebben.

Francis Morgen heeft het hier over de toen in de handel verkrijgbare grote verbanddozen, die voor een wandeltocht of kamp vrijwel onhandig waren.

In het boek ‘Klaar voor het kamp’ staat ook omschreven over de verbanddoos:

Als verbanddoos kan men een blikken bus met afgeronde hoeken gebruiken, misschien een sigarenblik o.d., maar wij geven zelf de voorkeur aan een plat leeren taschje met treksluiting, of, wat goedkooper is, maar minder bescherming geeft aan eventueel aanwezige fleschjes: oliezijden zakje.

Ook in andere boeken wordt er gesproken over sigarenblikjes en het zelf samenstellen van een verbanddoosje. Zoals in het boekje ‘Je eigen kamp’, van Titus Leeser:

Voor de kleine ongevalletjes van het kampleven moeten we een eenvoudige E.H.B.O. uitrusting bij ons hebben, die niet veel ruimte behoeft in te nemen. De in den handel verkrijgbare verbanddoosjes zijn meestal niet de voor het doel meest geschikte, ze bevatten veel overbodigs en te weinig van hetgeen we voortdurend noodig hebben. Tenslotte zijn kleine wondjes de meeste, en zelfs voortdurend, voorkomende ongevalletjes. Van de ongeveer 50 gevalletjes, die ik eens in een kampseizoen behandelde, kon ik bij 49 volstaan met hydrophilegaas, zwachtel, jodium en leukoplast. 9/10 van den inhoud, waarover de groote verbanddoos van het kampcentrum beschikte, bleef steeds ongebruikt en het was steeds dat zelfde tiende, dat voortdurend moest worden aangevuld. Neem een blikken sigarendoos en vul dat met het volgende:

• één of twee snelverbandjes no 1, die alleen voor het voorloopig verbinden van ernstige wonden worden benut;
• eenige stukjes hydrophilegaas, zgn “zestientjes”, om op de wond te leggen;
• hydrophile windsels, 3 en 5 cm;
• een rolletje kleefpleister van 1 cm breedte, eventueel een tweede van 2 cm;
• een jodiumfleschje in metalen kokertje;
• een klein tubetje perubalsem;
• een verbandschaartje en een splinterpincet;
• veiligheidsspelden;
• een rolletje brandzwachtel;
• Purol tegen zonnebrand, talkpoeder voor doorgelopen voeten, een rolletje aspirine, cascarapillen, ammonia voor muggenbeten en driekante doeken zijn aanvullingen, die voor een grootere verbanddoos in aanmerking komen.

De vraag die bij mij, bij het lezen van bovenstaande rees was, maar hoe zagen die verbandtrommeltjes of doosjes uit “den handel” er dan uit? Hoe groot waren die als ze teveel inhoud bezaten? Ik vermoed dat zowel Francis Morgan als ook Titus Leeser refereren naar de grotere destijds in de handel verkrijgbare verbandtrommels. Maar er moesten toch ook kleinere doosjes zijn. Gelukkig bood de catalogus van Carl Denig uit 1939 hier meer uitkomst over.

Te zien is dat er gesproken wordt over 3 verschillende verbanddozen:

1. Zakverbanddoos
2. Reisverbanddoos
3. Kampverbanddoos

En dan nog een grote verbandtrommel van de N.V. Kon. Fabriek van Verbandstoffen v/h Uthermöhlen & Co uit Amsterdam.

Koninklijke Utermöhlen NV, voorheen Utermöhlen & Co. werd in 1880 in Amsterdam opgericht door Carl Friedrich Utermöhlen. En is van oudsher een bekende naam in de wondverzorging. Carl Friedrich verwierf een licentie van een Duits bedrijf dat antiseptisch verband produceerde volgens de methode van Lister. Na een moeizame start, mede omdat het nieuwe artikel niet direct ingang kreeg in de medische praktijk, kon in 1897 een nieuw fabrieksgebouw aan de Weesperzijde in gebruik worden genomen. In 1898 werd de onderneming omgezet in een NV, nog altijd onder leiding van de oprichter.

Het bedrijf werd nationaal en internationaal bekend toen het in 1901 het snelverband uitvond. Een innovatie die het snel verbinden van hevig bloedende (schot)wonden mogelijk maakte en daardoor vele soldatenlevens redde tijdens de toen gevoerde oorlogen. Door deze levensreddende innovatie werd het bedrijf door Koningin Wilhelmina op 31 augustus 1901 onderscheiden met het predicaat ‘Koninklijk’ waar het tot op heden nog steeds over beschikt.

Mijn vermoeden is dat ook dit bedrijf in de jaren 30, net als andere bedrijven, op de groeiende vraag naar wandel- en kampeer spullen ingesprongen is. En voor de wandelaar en kampeerder een handzame verbanddoos ontwikkelde onder de naam “Touristen-verbanddoos”. Mogelijk begin jaren 30 van hout en later van blik (zeker weten doe ik dat niet, is slechts een speculatie. Wie hier meer over weet, ik hoor het graag). Van wat ik verder kon vinden is dat er inderdaad 3 modellen, zoals in de catalogus van Carl Denig, ontwikkeld zijn in de jaren 30 t/m de jaren 50.

1. “Lilliput” of “Padvinder” verbanddoosje (8.2 x 5.5 x 2.1 cm)
2. Touristen-verbanddoos – Klein model (12 x 9 x 2,5 cm)
3. Touristen-verbanddoos – Groot model (18 x 9 x 4,5 cm)

Zoals hieronder afgebeeld.

De inhoud van de Lilliput of Padvinder-verbanddoos:
1 Utermöhlen’s Snelverband No. 1
1 Doosje Pleister 75 cm x 1 cm.
1 Envelop Brandwindsel
1 Hydrophile windsel 2 Mtr x 3 cm.
1 Buisje Mercurochome

De inhoud van de Touristen-Verbanddoos – Klein model:
1 doosje kleefpleister
1 rolletje watten
1 Envelop wondpleister elastisch
1 Utermöhlen’s snelverband
3 Uco-strips 2/6 elastisch
1 hydr. windsel 5 cm
2x 1/16 hydr. gaas ster.
1 flacon sterilon

De inhoud van de Touristen-Verbanddoos – Groot model:
1 Rolletje watten
1 Buisje bloedstelpende watten
4 Compr. hydr. gaas 5 x 5 steriel
1 Hydrophile windsel 4 cm.
1 Hydrophile windsel 6 cm.
1 Cambric windsel 4 cm
3 Enveloppen wondpleister
1 envelop brandwindsel
1 buisje tinctuur
1 Utermöhlen’s snelverband No. 1
1 Utermöhlen’s vingerverband
1 Rolletje kleefpleister 3/4 m. x 1 cm.

Deze doosjes zijn natuurlijk leuke verzamelitems en het zou ook leuk zijn om de inhoud kloppend te krijgen. De eerste bron die je raadpleegt is natuurlijk Marktplaats. Daar vind je nog wel eens een verbanddoosje met of zonder inhoud en dan soms nog voor een leuke prijs. Alhoewel sommige mensen ook die doosjes aanbieden met dollartekens in de ogen. Verder bieden natuurlijk kringloopwinkels en verzamelbeurzen ook een mogelijkheid om iets te vinden.

Verder zijn er natuurlijk ook andere bedrijven, dan Utermöhlen, die van die verbanddoosjes gemaakt hebben. Misschien ook leuk om die eens nader te onderzoeken. En zou ook een aanvulling kunnen zijn op de verzameling.

In ieder geval hou ik mijn ogen voor dit soort dingen open en struin ik altijd wel even bij een kringloopwinkel. Maar mocht je na het lezen van dit artikel nog zelf dergelijke blikjes, doosjes of inhoud ervan hebben, waar niet niets mee doet, dan hoor ik dat graag. Ik hou me ook aanbevolen om mijn verzameling uit te breiden.